A continuar vaise escribir sobre parte da vida dun veciño singular de Castrelo de Abaixo, Daniel Reigada Pérez, alcumado o Tío Fona, que como veremos máis adiante foi un contrabandista filántropo, afouto e cun carácter moi marcado.
 |
| Fotografía de Mari R. R. |
Isto foi o que contaron del os veciños, as amizades e os familiares:
Era o dono do comercio e taberna da Forxa, en Castrelo de Abaixo, foi tratante de gando e o maior contrabandista da contorna. Seica antepuña a xente aos negocios. En cuestión de contrabando, e debido ao seu mal xenio, os veciños temíanlle, pero con respecto, máis a el que aos propios guardas civís (e iso que entón tíñaselle moito medo á guarda civil da época da ditadura franquista. Daquelas, e aínda hoxe, pola Raia, aos guardas tamén era frecuente que se lles chamara "os carabineros", nome herdado do Cuerpo de Carabineros, que vixiaban as fronteiras e o contrabando na España, desaparecido xa acabada a guerra no ano 1940 e integrado despois na Guardia Civil. Aos 'guardiñas' portugueses, Guarda Fiscal e mesmo a GNR (chamada e pronunciada como "llí-ene-erre") Guarda Nacional Republicana, non se lles tiña tanto medo, si á PVDE Polícia de Vigilância e Defesa do Estado ata 1945, que foi sucedida logo pola PIDE Polícia Internacional e de Defesa do Estado, unha policía política encargada da represión de calquer tipo de oposición da ditadura portuguesa do Estado Novo, tamén abranguían o servizo de estranxeiros e fronteiras, en Portugal eran mesmo de terror, por desgraza non desapareceu ata o ano 1969. Seu equivalente como medio represor no réxime dictatorial de Franco era a chamada Brigada Político-Social BPS, oficialmente Brigada de Investigación Social BPI, seica estivo asesorada mesmo pola Gestapo da "Alemaña Nazi", dependía do Cuerpo General de Policía, desmilitarizado e reconvertido no actual Cuerpo Nacional de Policía CNP, que ten a súa orixe directa na 'Constitución' de 1978, mais esta Brigada Político-Social non desaparecu ata a chamada 'Transición', sendo substituída xa ben entrada a 'Democracia' pola BCI Brigada Central de Información. Todos estes a Castrelos non chegaban, actuaba entón a guarda civil).
Na súa xuventude fora chamado a combater na guerra civil española no bando nacional dos sublevados. Estivo loitando na histórica batalla do Ebro onde foi ferido de gravidade nunha perna por metralla de fogo aéreo. No entanto, políticamente, sempre se definíu como socialista acérrimo, non había quen lle levara a contraria, "vós que sabredes!" dicía. Logo dixéronnos o polo que da súa participación na guerra civil, a motivación é fascinante. O caso foi que a súa mai, a tía Amalia, tiña as terras embargadas por mor dun empréstito de cartos dos Romero das Vendas da Barreira. Ao non poder pagalo, o Daniel decididíu alistarse voluntario para a guerra, xa que alí lle pagaban por combater, e non foi en calquera sitio que enrolouse, senón que nada menos que en "La Legión", onde pagaban mellor, iso si, eran os que estaban na primeirísima liña de fogo. O motivo de ir á guerra foi entón só para salvar a mantenza familiar, con moito risco para a súa vida, abraiante!
Era un defensor da xestión comunitaria do pobo, herdanza da tradición oral galego-portuguesa, dicía: "Eiquí sempre resolvimos as cousas chamando "a concello"".
Antes nos comercios adoitábase comprar ao fiado ao non se teren, moitas das veces, capacidade monetaria para se pagar, el esperáballes ao tempo das castañas para cobrar, deste xeito o Daniel axudaba á xente no que poider, veciños do pobo, veciños da contorna, veciños portugueses. Escoitouse falar ben del deste xeito ata a veciños da Chaira do Riós, moi afastada xa xeográficamente das aldeas da Ribeira do Riós, dicindo unha muller dalí que "daquelas o Daniel de Castrelo d'Abaixo quitou muita fame", dicían o mesmo nas aldeas portuguesas da raia, "o Daniel tirou muita fome".
Tamén din que pagou moitos billetes a América. A xente acudía a el para poder pagar a pasaxe, se non podían devolverlle os cartos ofrecíalles, se quixeran, para lle pasar contrabando durante un tempo pactado e saldaren así a débeda. Os beneficiados quedáronlle sempre moi agradecidos xa que doutro xeito nunca houberan podido emigrar.
Non era crente, "bó!, trapalladas!" dicía. O caso foi que un día na festa da padroeira de Castrelo de Abaixo, A Santa María, o 15 de agosto, día da Asunción, coñecéndoo, o 'crego' (chamábaselle mesmo así aquí aos curas), que xacando era Don Lisardo, 'peseteiro' (que lle gustan os cartos), contrabandista e mesmo mullereiro, desafiouno a que se atrevera a pasarlle a colecta, "o cepillo", na misa, e que repartirían despois a medias a recolleita, e, todo afouto, aceptou o desafío. Entrou na igrexa no momento da colecta, agarrou a cesta e foi pasándoa por onda todos os fregueses (seica escachaban coa risa xa que coñecían de sobra o seu xeito descrente), ata foi onda os que estaban no sagrado (chámaselle así aquí ao adro) fóra da igrexa. Un home non ía botar esmola, parouse, mexeuno polo brazo e díxolle: "Ei!, Ti índa non botaches!", respondeulle o veciño: "É que non teño solto", e díxo o Daniel ordeando: "Pois bota entón un billete!", e botoullo mesmo. Despois entrou na igrexa levando o cesto co diñeiro, tapándoo coa mau para que non se escaparan os billetes, e foi directo para a sancristía, o crego seica deixou mesmo de misar a metade da cerimonia e entrou correndo na sancristía, apañou o cesto e levouno para onda el no altar, érache ben desconfiado e avarento. Seica nunca tantos cartos se recolleran.
Coma contrabandista pasaba, como moito, café (Sical mormente), 'whisky' (J&B mormente) ou tabaco (Winston mormente), seica nin el nin os fillos aceptaron nunca, e repudiaron sempre, tanto o narcotráfico como a trata de persoas, coma cando se levaban portugueses para a Francia, deixándoos moitas das veces tirados a metade de camiño (esa ralea de xentuza eran contrabandistas sen escrúpulos nin moral).
Cando morreu, no día do seu enterro, onde aistíu unha multitude, só se ouvía falar: "Ai!, a cuanta xentiña axudou o Daniel!", "o Daniel quitouche muita fame", "cuanto axudou este home!", "o Daniel foiche mui boa persoa", e cousas semellantes.
Agora uns relatos do contrabando que teñen a súa parte de graza mais tamén a súa parte de seriedade e traxedia, mesmo dramáticas, xa que ocurriron en tempos moi difíciles, hai que velos coa perspectiva do contexto histórico do momento, unha posguerra, unha ditadura, a época da fame, a necesidade de supervivencia, os profundos cambios dunha comunidade labrega que esmorecía, que socialmente non estaba atrasada, ao contrario, nalgúns eidos, de coexión social, de respecto polo alleo, de cultura tradicional, de felicidade do individuo, era ben avanzada, un pobo en armonía, como din os vellos e vellas: "Antes non tiñamos moito mais erámosche felices", a xente seica ía cantando ás labouras do campo, había unhas regras non escritas que non eran violadas, herdanza da nosa tradición oral galego-portuguesa, funcionaba mesmo, estivo funcionando así durante séculos, coas súas tristuras e ledicias.
Ben, eis aquí os relatos:
O primeiro intitulado: Neste lugar sobra un dos dous.
Hai moitas historias e anécdotas de interese que contar del, maiormente relativas ao contrabando, como cando a guarda civil recibíu unha denuncia de que o Daniel tiña na casa un cargamento moi importante de contrabando.
Din que se presentaron no comercio da Forxa un capitán, varios sarxentos e un feixe de guardas. Seica revolveron toda a taberna, as adegas e a casa, e ata miraron no interior das almofadas e colchóns.
A súa muller, a Tía Dolores da Forxa, que era "unha santa", discreta, de carácter afable e moi sentida (cando morreu, no día do seu enterro ouvíase dicir ás mulleres: "Ai! Doloriñas, Doloriñas! Cuanta fame nos quitaches!"), choraba na cociña e el dicíalle refunfuñando:
- "Eló pra que choras?, muller!, se non morreu naide".
Non atoparon nada de valor, o máis que viron fora nunha adega unhas cantas peles de cabrito e un par de lingotes de cobre de contrabando, unha miseria en relación a todo o que en realidade tiña, o resto estaba ben agochado xa que sabía de antemao que o habían denunciado e que o ían a rexistrar, semella que sabía incluso quen fora o delator.
Mentres os guardas civís estaban reunidos falando entre eles, enviou a espreitar á súa filla pequena, a Xon, que aínda era unha nena, para que ouvira o que dicían e que logo llo viñera a contar. A meniña foi e escoitaba e logo ía contárllo todo. Nunha ocasión descubrírona e dicía un guarda en ton despectivo:
- "¿Qué hace aquí esta polilla?".
(Como anécdota comentar que, por mor de facerlles tanta graza este nome e circunstancia, dende entón a esta filla quedoulle o alcume da Polilla).
E outro dos guardas reprochoulle á rapaza:
- "Niña, ¿qué haces aquí?".
E ela, con ton enfadado, contestoulle:
- "Que vou facer ? -respondendo a unha pregunta con outra pregunta, unha característica enxebre da linguaxe galega-, veño buscar ó meu pai".
Ao que o guarda dixo cara aos outros:
- "Es de su misma raza".
Total, que o capitán chamou ao Daniel para interrogalo e púxose a esixirlle:
- "¿Dónde tiene usted escondido el contrabando?".
El levantábase con todo o seu mal xenio da mesa, arrastrándoa e todo, e dicindo:
- "Eu non teño nada!, cona!".
A filla pequena, que estaba agochada debaixo da mesa, tiráballe da perna e el calmábase e sentábase de novo.
Logo o capitán volvía a insistir:
- "¿Le digo que me diga donde tiene usted el contrabando?".
E o Daniel, levantándose de novo mais desta vez con calma, baril, e dicíalle todo serio en castelán:
- "Mi capitán, en este lugar sobramos uno de los dos".
(Quen vería ao capitán!)
Logo de non atoparen nada máis e dándose por vencidos o capitán chamouno de novo para que asinara unha acta de aprehensión polo pouco que lle colleran e díxolle:
- "¿Quiere que le lea el acta para firmarla?".
E o Daniel co seu mal xenio contestoulle con autoridade:
- "Non firmo nada que non houbera redactado eu".
O capitán ao ver o panorama ordeou chamar polo pedáneo do pobo que era o que tiña que asinar en caso de que o acusado non quixera. Chamaron ao pedáneo, que daquelas era o Trescadelas, e ameazárono de que tiña que asinar a acta ou senón iría detido para Verín, ao que o Daniel lle dixo:
- "Como se che ocurra firmar son eu o que vai ir a por ti non eles, da cárcel xa sairás".
E non asinou.
Entón díxolle o Daniel:
- "Non te preocupes que mañá estás fóra".
Vendo isto o capitán non lle quedou outra que ceder, chamando polo Daniel a parte e deixándoo redactar a el a acta. Fíxoo tal cual e devolveulla asinada.
Levárano detido para Ourense.
Alí o Daniel coñecía a xente influínte, os do Simeón, que saíron ao seu favor, e ao día seguinte estaba xa de volta para Castrelos parando antes en Verín para recoller ao pedáneo, o Trescadelas, que había sido levado detido para a vila. Saíu canda el e díxolle:
- "Xa che dixen que hoxe estarías fóra".
No final de toda a historia as autoridades puxéronlle unha multa, acho que foran cento oito pesetas daquelas, unha miseria en comparación co enorme cargamento de contrabando que tiña. Pagounas con gusto.
E aí quedou o conto, co seu temperamento irreductible e co negocio ben feito.
E o segundo relato intitulado: Pau, cenoria.
Logo había máis historias, coma outra que contaba que entre o Daniel e os fillos, estaban o Pepe e o Ghenete, tiñan un camión Ebro cargadiño de caixas de figuras de porcelana de contrabando xa listas para írenllas entregar a un comprador castellano.
O caso é que, outra volta, foron denunciados ante a guarda civil. Unha parella de guardas de Castrelo de Cima viñan xa pola Chaira da Trapa para logo coller pola Gorbia, pola parte de atrás de Castrelo de Abaixo, e un veciño víunos e deu o aviso.
O Pepe e o Ghenete apresuráronse a saír co camión a toda présa pola outra entrada de Castrelos, polo Calleteiro. Aínda non chegaran alí cando un veciño chegou correndo a informalos de que os gardas deberan ver algo raro e deran a volta para entrar por onde eles ían.
De súpeto puxéronse a descargar o camión coa axuda de todos os veciños, cadaquén agochaba como podía unha caixa na súa casa, seica voaban (unha mostra de axuda comunitaria). O caso é que en poucos minutos cando chegaron os guardas ao Calleteiro o camión estaba totalmente baleiro.
É lóxico que os guardas desconfiaran, preguntando onde estaba o contrabando.
O Daniel apareceu en escena e díxolles:
- "Ben sei que a vós que vos mandaron, tendes que facer o voso traballo, polo tanto tomai un saco de café para que non vaiandes cas maus vacías, e se queredes tomar e comer algo vinde polo comercio".
Déullelo saco duns poucos quilos de café e os guardas foron a comer algo e a tomar un viño ao comercio da Forxa e coa mesma marcharon para Castrelo de Cima ata case que agradecidos.
(Coma o burro do xitano para que andivera, pau, cenoria).
Logo o Pepe e o Ghenete volveron a subir as caixas ao camión e marcharon tan campantes a levar o cargamento de contrabando ao seu destino.
Máis un relato de cando salvou a uns 'atracadores', intitulado: Esperade eiquí que vou eu.
Nunha ocasión, o cabo e os guardas de Castrelo de Cima viñeran á Forxa onda el para pedirlle un favor. Foi na época da posguerra.
Seica se dicía que nunhas covas dunhas fragas que había polos Bruxancos estaban agochados os que a xente lles chamaba "os atracadores" (que en realidade eran fuxidos da guerra ou poida que tamén houbese algún guerrilleiro da loita antifranquista, os menos).
O caso é que os guardas non se atrevían a ir sós na procura dos 'atracadores' porque podían ter armas, e, coñecendo o carácter afouto do Daniel pedíronlle se os acompañaba. Nun principio non aceptou, dicíalles:
- "Como?, primeiro andandes tras de min e agora vindes a que vos acompañe?. Non vou".
Eles insistiron tanto que se lle ocurríu unha idea para ir e aceptou entón.
Foron cara aos Bruxancos e, por Castreleiros, antes de chegar ao lugar do suposto campamento dos 'atracadores' o Daniel díxolle aos guardas:
- "Esperade eiquí que vou eu".
(Eles encantados).
Foi, entrou, estivo un rato e saíu. A idea que se lle ocorrera fora de avisar aos fuxidos. Seica entrou no agocho, víu a estes no interior e díxolles:
- "Estanvos alá arriba os guardias, fuxide d'eiquí".
Ao chegar de novo onda aos guardas díxolles con ton case de enfado:
- "Aí non hai naide!".
Esa foi a maneira de que os gardas marcharan e os fuxidos se libraran de seren apresados.
E para ir rematando vaise relatar unha historia moi emotiva, de tristeza, de alegría e de esperanza, que contou a Chela do Brasil, a sú filla (cando o estaba contando os ollos víanselle vidrados).
Ben, o caso foi que unha veciña de Castrelo de Abaixo, a Elena, quedara viúva, o seu marido fora o Emilio, e quedara 'soa' nada menos que con tres fillas pequenas, naqueles tempos!, imaxinade!.
Ela foi onda o Daniel e díxolle, intúese que con vergoña e humillación:
- "Non temos nada pra comer, podíasme deixar levar algo a fiado do comercio e págocho logo co que me den polos xamós?".
O Daniel seica lle dixo con respecto e admiración:
- "Colle todo o queiras, e se non hai dío, que cho buscamos. Vós comigo fame non pasais".
E así aconteceu mesmo.
Por causa do destiño e pasado moito tempo o Daniel viaxou ao Brasil para visitar aos seus fillos e netos e bisnetos que vivían alá, daquelas en Santos, que era o porto de chegada dos navíos procedentes de Vigo, que xunto co da Coruña eran os portos de saída da emigración galega cara América. E foron facerlle unha visita á Elena. Ela había emigrado tamén para o Brasil, daquelas non quedaba outra, e vivía mesmo en Santos, as súas fillas xa eran maiores, a grande era do mesmo tempo ca Chela, e tiñan contacto con esta coma bos veciños de Castrelos que eran.
E contábanos a Chela con bágoas nos ollos:
- "Olla!, no tempo que nós estivemos lá!, ela estuvo chorando todo o tempo!, abrazada só ao papá, e falaba: -"Hai Daniel! Daniel! Se non fora por ti nós non estábamos xa aquí!"".
Hoxe a Elena xa faleceu e as súas fillas viven moi ben no Brasil. Quedoulle eternamente agradecida. Vólvese a dicir, un relato moi emotivo, ao ouvilo, ao pensalo, ao escribilo e ao lelo. Impresionante!. Fermoso!.
E así moitos máis contos do contrabando, dos dramas e doutras historias reais, algunhas case míticas, non só do Daniel senón que doutros veciños e veciñas de Castrelo de Abaixo tamén, uns heroes e heroínas de antano, unhas nova "Ariadna esposa de Dioniso filla de Minos rei de Creta fillo de Zeus e de Pasífae raíña de Minos filla de Helios", uns novo "Ulises esposo de Penélope fillo de Laertes e pai de Telémaco" de Ítaca, uns novo "Mil Espáin conquistador de Éire sobriño de Ith neto de Breogán bisneto de Brath" de Brigantia, uns novo "Don Quixote de la mancha" de Seabra de cuxo nome non quero lembrarme, uns novo "Áragorn fillo de Árathorn e de Gilraén e chámanlle Élessar Pedra de Elfo herdeiro do fillo de Ísildur señor dos Dúnadan herdeiro do trono de Góndor alcumado Trancos capitán dos Montesíos do Norte" que dicía: "Non sirvo a ningún home, mais persigo aos servintes de Sauron en calquera lugar que se atopen", que se irán contando a medida que se poidan recoller.
Moitas grazas aos seus familiares, veciños e amigos pola información transmitida e o seu permiso para seren recollidas e divulgadas. En especial á Xon do Riós e á Chela do Brasil por contárennos historias súas, ao Toño e ao Julio que aínda teñen máis que contaren, ao Ghenete do Brasil, ao Pepe que xa non está, á Chiqui que nos pasou a fotografía del, ao Lois que nos animou a recoller as historias do seu bisavó e do seu avó, á Marga por nos alentar, e a todos os que participaron contando ou ouvindo.
Desculpade polos posibles erros ou imprecisións.
Adicado á memoria do Daniel da Forxa, é de xustiza merecida, e á súa esposa 'Doloriñas', sen ela nada sería igual. Que saibades que, dende o Brasil e a Galicia, aos vosos bisnetos e bisnetas, e non só, encantoulles e encantaralles escoitar contar estas historias túas, foron eles un dos porqués desta narración.
 |
| Fotografía de Mari R. R. |
Ningún comentario:
Publicar un comentario